BÍ THƯ BÌNH THUẬN: 'TỈNH ĐÃ CHỌN PHƯƠNG ÁN XÂY HỒ ÍT TỔN HẠI RỪNG NHẤT'
Bình Thuận chuyển 619 ha rừng thành hồ
chứa nước nhằm giải quyết vấn đề an ninh nguồn nước
cho vùng đất khô cằn, nơi nước quý như "ngọc",
theo Bí thư Tỉnh ủy Dương Văn An.
Quốc hội vừa điều
chỉnh chủ trương
đầu tư dự án hồ chứa nước Ka Pét sức chứa hơn 51
triệu m3, thuộc xã Mỹ Thạnh và Hàm Cần, huyện Hàm
Thuận Nam, tỉnh Bình Thuận. Công trình dự kiến hoàn
thành trước 2025 với tổng vốn đầu tư 874 tỷ đồng.
Dự án có tổng diện tích gần 698 ha, trong đó hơn 619 ha
là đất rừng tự nhiên, gồm: hơn 137 ha rừng đặc dụng,
0,51 ha rừng phòng hộ, gần 440 ha rừng sản xuất, và
khoảng 41 ha đất nằm ngoài quy hoạch ba loại rừng trên.
Người đứng đầu Đảng bộ tỉnh Bình
Thuận trả lời VnExpress về
chủ trương chuyển rừng thành hồ chứa nước, mục tiêu
của công trình, và phương án trồng rừng thay thế.
Bí thư tỉnh Bình Thuận
Dương Văn An trả lời VnExpress về
dự án hồ thủy lợi Ka Pét, ngày 5/9. Ảnh: Thu
Hằng
- Tại sao Bình Thuận quyết định
chuyển diện tích 619 ha rừng tại huyện Hàm Thuận Nam
thành dự án xây hồ chứa nước Ka Pét?
- Bình Thuận cùng với Ninh Thuận là hai tỉnh khô hạn
nhất Việt Nam. Đây là vùng có lượng mưa rất thấp,
chỉ 800-1.150 mm/năm, nhiều vùng đất khô cằn, hoang hóa,
sản xuất nông nghiệp chỉ nhờ vào nước mưa. Chỉ tính
nhu cầu nước sản xuất nông nghiệp hàng năm, Bình Thuận
cần hơn 500 triệu m3.
Do đó, trách nhiệm của tỉnh là lo nước cho dân. Nhiều
nhiệm kỳ qua, Bình Thuận tìm mọi cách, vừa xin Trung
ương, vừa dùng nguồn lực địa phương xây dựng hệ
thống hồ chứa nước, kênh mương thủy lợi trên toàn
tỉnh.
Vì sao phải làm hồ? Vào mùa mưa, nước theo kênh rạch,
sông suối chảy ra biển, không giữ lại được, trong khi
mùa khô không có nước. Do đó, tỉnh phải làm hồ để
tích trữ nước cho dân sản xuất, sinh hoạt. Ở Bình
Thuận, có người nói giữ nước như là giữ hạt ngọc
cho dân. Người dân nơi đây quý nước như đồng bào dân
tộc miền núi quý hạt muối.
Với đặc điểm địa hình Bình Thuận, muốn làm hồ
thủy lợi, không ít thì nhiều đều ảnh hưởng đến
rừng. Nhưng có hồ, môi trường chắc chắn sẽ tốt lên
vì tích được nước, tăng độ ẩm toàn khu vực, tạo
môi trường cho cây sinh trưởng. Trước đây, vào mùa
khô, từ trên cao nhìn xuống, đất đai Bình Thuận xám
xịt vì cây khô, úa, nhưng sau khi có hồ thì vùng đó giữ
được màu xanh. Nhiều vùng đất khô cằn, cát cháy được
phủ màu xanh cây trái, đời sống nông dân ngày càng tốt
hơn.
Vị trí 600 ha rừng để làm hồ thủy lợi đã được
đơn vị tư vấn chọn rất kỹ dựa vào điều kiện tự
nhiên sẵn có. Hồ phải chọn địa điểm eo núi, là nơi
tụ thủy, địa hình dễ ngăn đập để dung tích chứa
nhiều nhất, nhưng ít tổn hại rừng. Tỉnh đã phân tích
nhiều phương án, như lòng hồ có thể chứa 60-90 triệu
m3, hay chỉ 30-40 triệu m3. Từ đó, tính toán dung tích tối
ưu cho cả nhu cầu tưới tiêu và lưu vực nước là 51
triệu m3.
Thiết kế đập trong dự
án hồ thủy lợi Ka Pét. Nguồn: Ban
quản lý dự án Công trình Nông nghiệp và Phát triển
nông thôn Bình Thuận
Theo quy hoạch, tỉnh sẽ xây thêm ít nhất 12 hồ thủy
lợi để cấp nước cho dân, trong đó hồ La Ngà 3 dung
tích lớn nhất tỉnh - 435 triệu m3.
Nước là tài nguyên. Rừng cũng là tài nguyên. Giữ rừng
cho dân, giữ nước cũng là cho dân. Nhưng rừng có thể
tái tạo được, dù rừng trồng không thể bằng rừng tự
nhiên. Còn nước thì mình không tự làm ra được. Cũng
có phương pháp lấy nước biển làm nước ngọt, nhưng
rất tốn kém, điều kiện hiện nay tỉnh chưa thể đáp
ứng.
Ai cũng biết, mất rừng sẽ làm suy giảm nước ngầm.
Nhưng làm hồ cũng là một hình thức tích tụ nước mặt,
làm tăng mực nước ngầm. Khi đề xuất dự án này, tỉnh
và các đơn vị liên quan lựa chọn phương án ít tác
động nhất, nhưng đem lại hiệu quả cao.
- Quá trình phân tích, tỉnh đánh giá
được và mất của dự án thế nào?
- Dự án nào cũng có tích cực và hạn chế, nhưng xây
dựng hồ chứa nước Ka Pét đem lại yếu tố tích cực
nổi trội hơn.
Hiện chỉ 20% đất nông nghiệp ở Bình Thuận, tương
đương 57.000 ha, được tưới nước chủ động. Còn diện
tích rất lớn chưa được tưới, đặc biệt ở phía Nam
như Hàm Thuận Nam, Hàm Tân, La Gi. Nông nghiệp là ngành
"nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống",
trong đó nước là số một. Dù áp dụng công nghệ gì
vẫn cần nước, vấn đề là dùng ít hay nhiều.
Khoảng 619 ha rừng sẽ trở thành hồ thủy lợi, nhưng
đổi lại sẽ cấp nước tưới trực tiếp cho hơn 7.760
ha đất nông nghiệp - gấp 13 lần diện tích rừng bị
mất, và nước sinh hoạt tới 120.000 dân huyện Hàm Thuận
Nam và TP Phan Thiết. Ngoài ra, dự án còn cấp nước cho
các hồ ở hạ du, gián tiếp tưới nước cho hơn 6.200
ha, cung cấp 2,63 triệu m3 nước mỗi năm cho Khu công
nghiệp Hàm Kiệm II. Dự án cũng phòng, chống lũ, lụt,
cải tạo môi trường sinh thái cho một số vùng hạ du
của tỉnh.
Mất rừng ai cũng tiếc, nhưng không thể để cuộc sống
người dân khốn khó vì thiếu nước sinh hoạt và sản
xuất. Do vậy quá trình đề xuất thay đổi chủ trương
đầu tư năm 2023, tỉnh đã cố gắng giảm diện tích
rừng đặc dụng xuống thấp nhất, từ hơn 162,7 ha xuống
còn khoảng 137 ha.
Trong phần đất rừng khai thác, rừng đặc dụng chỉ
chiếm 0,6% (137 ha) diện tích rừng của Khu bảo tồn Núi
Ông (24.355 ha). Đây là phần chân núi, khi làm đập, ngăn
nước sẽ bị ngập. Ngoài ra dự án này dùng 18 ha đất
sản xuất của dân. Chúng tôi sẽ bố trí ở khu vực
khác. Người dân sẽ được hưởng lợi vì có nước.
Thủ tướng từng nhấn mạnh: "Không đánh đổi môi
trường lấy phát triển kinh tế đơn thuần". Chúng
tôi luôn ghi nhớ điều đó. Nghĩa là, phát triển kinh tế
hài hòa với văn hóa, giúp bảo vệ môi trường, không để
ai bị bỏ lại phía sau. Hồ chứa nước cũng góp phần
đảm bảo an ninh nguồn nước, nâng cao đời sống người
dân.
Khu rừng ở xã Mỹ
Thạnh, huyện Hàm Thuận Nam, sẽ được chuyển đổi để
làm hồ chứa nước Ka Pét, cuối tháng 8/2023. Ảnh: Tư
Huynh
- Dự án được chuẩn bị và thực
hiện ra sao?
- Từ năm 1995, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
(NN&PTNT) đã khảo sát, quy hoạch hồ ở vị trí này.
Năm 2013, Bình Thuận vẫn giữ hồ Ka Pét khi phê duyệt
quy hoạch thủy lợi thời kỳ 2010-2020, tầm nhìn đến
2030. 5 năm sau, Bộ NN&PTNT tiếp tục đưa hồ Ka Pét
vào quy hoạch tổng thể thủy lợi vùng Đông Nam Bộ giai
đoạn đến 2030, định hướng 2050. Tháng 7/2023, Thủ
tướng phê duyệt quy hoạch phòng, chống thiên tai và thủy
lợi thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050, trong đó có
hồ Ka Pét.
Tức là quy hoạch hồ Ka Pét có từ rất sớm. Tỉnh đã
lập dự án thực hiện từ năm 2010, nhưng không có vốn
nên kéo dài. Dự án cần chuyển mục đích sử dụng trên
50 ha rừng đặc dụng nên thuộc diện phải trình Quốc
hội, và đã được chấp thuận chủ trương đầu tư lần
đầu năm 2019 tại Nghị quyết 93. Năm 2023, Quốc hội phê
duyệt điều chỉnh tại Nghị quyết 101, chấp thuận tăng
vốn dự án thêm hơn 200 tỷ đồng từ nguồn ngân sách
địa phương.
- Trước khi trình Quốc hội dự án hồ,
tỉnh đã kiểm kê tình trạng rừng thế nào?
- Để chuẩn bị báo cáo Quốc hội thông qua chủ trương,
tỉnh đã khảo sát hiện trạng rừng, trong đó đánh giá
diện tích có 3 loại rừng nêu trên.
Khi khai thác rừng để thực hiện công trình, tỉnh sẽ
thuê đơn vị tư vấn đánh giá cụ thể, đo và thống kê
từng cây, phân loại cây có trữ lượng (đường kính từ
10 cm trở lên). Sau đó, cơ quan có thẩm quyền phê duyệt,
rồi mới đưa ra đấu giá qua hai phương thức: cây nằm,
hoặc cây đứng. Toàn bộ tiền được nộp vào ngân
sách, tái đầu tư phát triển rừng bền vững.
Lúc trình Quốc hội, đơn vị tư vấn là Phân viện điều
tra quy hoạch rừng Nam Bộ, thuộc Bộ NN&PTNT đã khẳng
định trong khu rừng này không có cây thuộc nhóm bị đe
dọa tuyệt chủng, nghiêm cấm khai thác, phải bảo tồn
nghiêm ngặt. Còn quá trình triển khai, tỉnh sẽ đánh giá
chi tiết đến từng cây.
- Theo Luật Lâm nghiệp, chủ đầu tư
sau khi thực hiện dự án chuyển đổi rừng phải trồng
gấp 3 lần diện tích thay thế. Việc trồng bù 619 ha rừng
này được thực hiện ra sao?
- Thông tư số 25/2022 của Bộ NN&PTNT cho phép mở rộng
rừng, đất rừng để trồng rừng thay thế. Cụ thể,
chủ đầu tư được trồng rừng trên đất quy hoạch cho
rừng đặc dụng, rừng phòng hộ và rừng sản xuất.
Hiện, các đơn vị chủ rừng rà soát quỹ đất lâm
nghiệp đủ tiêu chí trồng rừng thay thế để đăng ký
với Sở NN&PTNT trình UBND tỉnh phê duyệt, làm cơ sở
triển khai trồng rừng.
Diện tích trồng rừng thay thế trên 1.800 ha, tổng chi phí
gần 177 tỷ đồng. Tỉnh dự kiến hoàn thành trồng rừng
thay thế vào năm 2025 - cùng thời điểm kết thúc dự án
xây hồ. Quá trình trồng rừng sẽ được kiểm tra, giám
sát chặt chẽ. Việc trồng thêm trên 1.800 ha rừng sẽ
tăng độ che phủ cây xanh cho Bình Thuận.
- Xung quanh khu vực Hàm Thuận Nam, nhiều
hồ đập đã được xây dựng như Sông Móng, Ba Bàu, Đu
Đủ, Tà Mon, Tân Lập... Tại sao tỉnh không tận dụng
hiệu quả nguồn nước từ các hồ này, thay vì khai thác
619 ha rừng tự nhiên để làm thêm hồ chứa?
- Huyện Hàm Thuận Nam và khu vực lân cận hiện khai thác
100% công suất các công trình thủy lợi nêu trên, nhưng
chỉ tưới được khoảng 15% đất sản xuất nông nghiệp.
Mùa khô hàng năm, ở vùng thiếu nước của huyện Hàm
Thuận Nam, tỉnh chỉ đạo mỗi tháng chỉ tưới một lần
cho hàng nghìn ha thanh long, mục tiêu để cây sống chứ
không dám cho ra trái vì không đủ nước.
Sơ đồ khai thác hệ
thống hồ chứa nước Ka Pét trong tương lai. Đồ
họa: Đăng
Hiếu
Hồ hiện hữu ở các khu vực trên đều được cân bằng
dung tích rất kỹ, không đủ năng lực và không có mạng
lưới để tưới tiêu cho nơi khác. Chưa kể, các hồ nằm
ở độ cao khác nhau, theo nguyên lý nước từ trên cao
chảy xuống nơi thấp, nên không thể lấy hồ ở hạ du
để tưới cho thượng du. Hồ Ka Pét ở thượng nguồn
nên bên cạnh phục vụ nước cho vùng sản xuất sẽ cung
cấp nước cho các hồ phía dưới như Ba Bàu, Đu Đủ, Tà
Mon, Tân Lập.
- Quốc hội đã thông qua chủ trương,
tỉnh sẽ triển khai các bước tiếp theo như thế nào để
thực hiện dự án?
- Sau khi Quốc hội phê duyệt, tỉnh đã lập báo cáo
nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng, trình cơ quan có
thẩm quyền là Bộ NNPTNT thẩm định. Bộ đã tổ chức
đi thực địa kiểm tra và góp ý hồ sơ dự án.
Đồng thời, tỉnh lập báo cáo đánh giá tác động môi
trường, tham vấn cộng đồng và đăng tải thông tin trên
website Bộ Tài nguyên và Môi trường, đang hoàn thiện để
trình Bộ này thẩm định, phê duyệt. Từ đó, Bộ
NN&PTNT có cơ sở ban hành kết quả thẩm định và Chủ
tịch UBND tỉnh phê duyệt đầu tư dự án.
Đây là những điều kiện về mặt thủ tục để triển
khai các bước tiếp theo như thuê đơn vị tư vấn khảo
sát, điều tra lập phương án khai thác gỗ, thẩm định
giá, đấu giá khai thác lâm sản; trồng rừng thay thế;
thiết kế bản vẽ, đấu thầu và xây các hạng mục như
đập đầu mối, tràn xả lũ, hệ thống kênh và các công
trình khác.
Sớm nhất đến quý 2/2024, dự án mới có thể khởi công
và hoàn thành sau một năm rưỡi để cấp nước cho dân.
Thu Hằng - Đình Quân